Namizədlik dissertasiyası
Эпические фольклорные традиции и особенности поэтики азербайджанской советской прозы 60-80-х годов.
Диссертация на соискание ученой степени кандидата филол. наук.: 10.01.08 - Теория литературы. Мин-во высшего и среднего специального образования Азерб. ССР. Азербайджанский государственный университет. Баку, 1987
Работа выполнена на кафедре азербайджанской советской литературы АГУ
Научный руководитель д.ф.н., проф. Абдуллаев Дж.М.
Официальные оппоненты:
д.ф.н., проф.Велиев В.А.
к.ф.н. Эфендиев Э.И.
Ведущая организация: Институт литературы им. Низами АН Азербайджанской ССР
Dissertasiya haqqında rəylərdən və çıxışlardan:
Отзыв
на диссертацию Гаджиева Асифа Аббас оглы на тему «Эпические фольклорные традиции и особенности поэтики азербайджанской советской прозы 60-80-х годов», представленной на соискание ученой степени кандидата филологических наук.
Диссертационная работа Гаджиева Асифа посвящена важной и актуальной проблеме – исследованию художественной специфики, поэтических особенностей азербайджанской прозы последних двух столетий (1960-1980-х гг.). Диссертант успешно справился со столь интересной и сложной задачей. Он дал глубокий историко-литературоведческий анализ важных проблем современной азербайджанской прозы: концепция человека и система персонажей, сюжетосложение и композиция, художественное время и пространство – вот далеко не полный перечень проблем, освещенных А.Гаджиевым. Отмечу, что указанные вопросы в азербайджанском литературоведении так основательно исследуются впервые.
Хочется отметить эрудированность диссертанта, который использовал большое количество литературоведческих работ как на азербайджанском, так и на русском языках. Интересны его мысли, хотя и несколько спорные, о древних эпосах тюркоязычных народов, «Огузнаме» и «Деде Горгуд», а также их героях и творцах. Заслуживает внимания и то, что молодой ученый разрабатывает свою тему на фоне литератур братских народов и в диалектическом развитии. Довольно хорош научный уровень диссертации. Мысли и положения в ней достаточно аргументированы, она насыщена примерами из художественной литературы, ее отличает оригинальность выводов.
Мирза Ибрагимов
Народный писатель,
Герой Социалистического Труда,
Академик АН Азербайджанской ССР,
лауреат Государственной премии СССР
1986
Hacıyev Asif Abbas oğlunun “Epik folklor ənənəsi və 60-80-ci illər
Azərbaycan sovet nəsrinin poetik xüsusiyyətləri” mövzusunda
namizədlik dissertasiyası haqqında elmi rəhbərin
RƏYİ
Asif Hacıyev “Epik folklor ənənəsi və 60-80-ci illər Azərbaycan sovet nəsrinin poetik xüsusiyyətləri” mövzusunda yazdığı dissertasiya vacib bir problemə – müasir Azərbaycan nəsrinin tarixi poetikasının tədqiqinə həsr edilmişdir. Müəllif “folklor və ədəbiyyat” probleminə ənənəvi şəkildə yox, tarixi poetikaya daxil olan nəzəri problem kimi yanaşmışdır. Müasir Azərbaycan nəsrinin poetikası ədəbiyyatşünaslığımızda bu baxımdan, demək olar ki, tədqiq olunmayıb. Ümumiyyətlə, sovet ədəbiyyatının tarixi poetikasının tədqiqi probleminin özü hələ də mübahisəli və tam qərarlaşmamış bir məsələdir. Buna görə də müəllif, hər şeydən əvvəl, müasir ədəbiyyatların tarixi poetika baxımından tədqiqinin mümkünlüyü və vacibliyini irəli sürərək əsaslandırmağa çalışır, tarixi poetikanın bəzi metodoloji məsələləri, xüsusən tarixi poetikada nəzəri-tipoloji və tarixi-müqayisəli aspektlərin, tarixiliyin və strukturluğun vəhdəti haqqında yetkin mülahizələr yürüdür.
Dissertasiyada müasir Azərbaycan nəsrində insan konsepsiyası və personajlar sistemi, süjet və kompozisiya, bədii zaman və məkan tədqiq olunur. Müəllif bütün bu məsələləri tarixi inkişafda, dinamik vəziyyətdə, eyni zamanda qardaş xalqların ədəbiyyatları kontekstində öyrənir. Dissertasiyada nəzəri təhlil zəngin faktik material, müasir ədəbi prosesi və epik ənənənin təkamülünü dolğun əks etdirən bir çox bədii əsərlər əsasında aparılır. Qeyd etmək lazımdır ki, dissertant mövzuya aid elmi-nəzəri, ədəbi-tənqidi ədəbiyyatı diqqətlə öyrənmiş, lazım gəldikdə, qərarlaşmış konsepsiya və avtoritetlərdən çəkinməyərək, bir çox mübahisəli məsələlərə öz tənqidi münasibətini bildirmiş və imkan daxilində onların orijinal şərhini verməyə çalışmışdır. Xüsusən folklorda müəlliflik problemi və onun insan obrazı ilə əlaqəsi, ədəbiyyatımızda insan konsepsiyasının milli-genetik və bədii-tipoloji özünəməxsusluğu, müasir sovet nəsrində epik ideallaşdırma və romantik tipikləşdirmə, süjet və kompozisiyanın milli-bədii özünəməxsusluğu, milli süjet tipi məsələsi, bədii zaman və məkanın mənşəyi, quruluşu və s. ədəbiyyatşünaslığımızda bu istiqamətdə ilk dəfə ortaya atılan və həllinə doğru uğurlu cəhd göstərilən belə məsələlərdəndir.
Yeni elmi dəlillər əsasında dissertasiyada belə bir mülahizə yürüdülür ki, folklorda ədəbiyyatın əlaqəsi yalnız təşəkkül və formalaşma dövrünə aid olan müxaniki ardıcıllıq münasibəti yox, müasir inkişafa da təsir edən, sosial-mənəvi səbəblərlə bağlı olaraq müəyyən mərhələlərdə daha da aktuallaşan və fəallaşan daimi bağlılıqdır. Bu bağlılıq 60-80-ci illər nəsrində daha da güclənmiş, nəsrin poetik özünəməxsusluğunu təyin edən ciddi amilə çevrilmişdir. Lakin müəllif 60-80-ci illər Azərbaycan sovet nəsrinin bədii keyfiyyətlərini təhlil edərkən yalnız milli ənənənin rolunu göstərməklə məhdudlaşmır, milli ədəbiyyatlar arasında qarşılıqlı ədəbi təsir və zənginləşmə, xüsusilə rus ədəbiyyatının səmərəli təsirini rolunu, millilik və beynəlmiləlliyin vəhdətini də nəzərdən keçirir.
Dissertasiyada poelmik və diskussiyalı cəhətlər də var. Lakin bunlar əsil elmi axtarışda təbiidir və əsərin elmi-nəzəri dəyərini aşağı salmır.
Yüksək elmi səviyyədə və zəngin faktik material əsasında yazılmış, müasir Azərbaycan nəsrinin tarixi poetikasının ilk dəfə olaraq bir problem kimi irəli sürüldüyü və tədqiq olunduğu bu dissertasiya ciddi nəzəri və praktik əhəmiyyətə malikdir. Ondan Azərbaycan epik ənənəsinin gələcək tədqiqlərində və ali məktəblərdə nəzəri, tarixi və xüsusi kursların tədrisində istifadə etmək olar.
“Epik folklor ənənəsi və 60-80-ci illər Azərbaycan sovet nəsrinin poetik xüsusiyyətləri” adlı əsər müasir ədəbiyyatşünaslığın yüksək tələblərinə cavab verir. Dissertantın mövzuya aid çap olunan kitabı, məqalələri və avtoreferat əsərin mzmununu tam əks etdirir. “Epik folklor ənənəsi və 60-80-ci illər Azərbaycan sovet nəsrinin poetik xüsusiyyətləri” adlı dissertasiyaya görə Hacıyev Asif Abbas oğluna filologiya elmləri namizədi alimlik dərəcəsi adını vermək olar.
Cəlal Abdullayev,
filologiya elmləri doktoru,
professor
1986
Hacıyev Asif Abbas oğlunun “Epik folklor ənənəsi
və 60-80-ci illər Azərbaycan sovet nəsrinin poetika xüsusiyyətləri” mövzusunda
namizədlik dissertasiyası haqqında rəsmi opponent, filologiya elmləri namizədi, Azərbaycan Yazıçılar İttifaqının katibi Elçin Əfəndiyevin
Rəyi
60 - 80-ci illər Azərbaycan sovet nəsrinin novator bədii keyfiyyətləri, orijinal poetikası bir sıra ədəbi-tənqidi əsərlərin mövzusu olmuş, tipoloji cəhətdən və ümumiyyətlə müxtəlif istiqamətlərdə öyrənilmişdir. Son illərdə milli sovet ədəbiyyatının qarşılıqlı yaxınlaşma dövründə, milli-bədii özünəməxsusluğun, bədii təkamülün tarixi qanunauyğunluqlarının təhlilinə ciddi ehtiyac yaranmışdır. Lakin təəssüf ki, bu dövr ədəbiyyatımızın poetikasını təhlil edən və onun elmi təsnifatını verən əsərlər cox azdır. Yanlış mülahizələr, milli ədəbiyyatların tarixi inkişafından, bədii özunəməxsusluğundan sərf-nəzər edən xüsusən tarixi etibariləcavan ədəbiyyatların “sıçrayışla”, “sürətlə” inkişafı haqqında səhv, qeyri-tarixi mülahizələr də sovet ədəbiyyatşünaslığında və ədəbi tənqidində ara-sıra özünü göstərir. Müasir Azərbaycan nəsri də tarixi poetika baxımından milli ədəbi prosesin, çoxəsrlik bədii təkamülün davamı, keyfiyyətcə yeni mərhələsi kimi hələ tədqiq olunmamışdır. Bu cəhət iki amillə - müasir ədəbiyyatın poetika sisteminin dinamikliyi və hələ tam qərarlaşmaması, digər tərəfdən isə tarixi poetikanın özünün müəyyən metodoloji qüsurları ilə bağlıdır. Buna görə də müasir Azərbaycan nəsrindəki bədii novatorluğun mənbəyi, yəni nə dərəcədə ənənə və ya ədəbi təsirlə şərtləndiyi hələ də ayrıca problem kimi istənilən səviyyədə öyrənilməmişdir.
Asif Hacıyevin dissertasiyası məhz belə bir aktual problemə - epik folklor ənənsi və müasir Azərbaycan nəsrinin poetika baxımından tarixi varisliyinin, onun bu tarixi zəminlə şərtlənən bədii özünəməxsusluğun tədqiqinə həsr olunub. Azərbaycan epik folklor ənənəsinin və müasir nəsrimizin poetikası bu aspektdə belə əhatəli və sistemli şəkildə ilk dəfə tədqiq olunur. Dissertasiya məsələnin qoyuluşunun və tədqiq üsulunun yeniliyi, mülahizə və nəticələrin elmi əhəmiyyətliliyi ilə seçilir. Müəllif Azərbaycan və sovet, eləcə də başqa ölkə alimlərinin poetika məsələlərinə dair bir çox əsərlərini diqqətlə öyrənmiş, lakin bunların necə dəyərlər, mexaniki təsirinə düşməmiş, mürəkkəb bir mövzunu yeni şəkildə meydana çıxarmağa və orijinal həllini verməyə çalışmışdır.
Əsərdə folklor və ədəbiyyatın münasibətinə ənənəvi tərzdə müstəqim tarixi ardıcıllıq, ədəbiyyatın təşəkkül və formalaşma dövrünə aid bağlılıq kimi yanaşılmır. Müəllif bəzən ədəbi tənqidin yanlış mövqeyini – folklorun müasir yazıçılar tərəfindən yeri gəldikcə istifadə olunan statik mənbə, zəmin hesab edilməsini də perspektivsiz hesab edir. Folklor ədəbiyyatın bütün inkişaf dövrlərində öz əhəmiyyətini saxlayan konseptual anlayış, müəyyən mərhələlərdə tarixi, sosial-mənəvi səbəblərlə bağlı zəifləyən və ya güclənən yaradıclıq amili, material yox, qavrayış üsulu, yaradıcılıq konsepsiyası kimi təfsir edilir. A.Hacıyev insan konsepsiyası, süjet və kompozisiya, bədii zaman və məkan anlayışlarını məhz bu baxımdan təhlil edərək, onların epik folklor ənənəsindəki tarixi inkişafının ən qabarıq cəhətlərini, inkişaf perspektivlərini və bu tarixi zəmində müasir nərsin poetikasındakı novasiyaları tədqiq edir.
Dissertasiya geniş faktik material əsasında yazılmışdır. Diqqəti cəlb edən budur ki, müəllif milli ədəbi prosesi səciyyələndirən əsərlər üzərində diqqətini cəmləşdirə bilmişdir, nəzəri problemin sinxronik – tipoloji aspekti ön plana çıxanda konkret bir əsər əsasında “dərininə”, tarixi - müqayisəli şərhdə isə ayrı-ayrı yazıçıların yaradıcılığı əsasında “eninə tədqiqat aparmağa çalışmışdır.
Ümumiyyətlə, dissertasiyada nəzərə çarpan cəhətlərdən biri tədqiq metodunun və əsərin strukturunun məntiqliyi və yeniliyidir. Əsərdə tarixi təfsir üzvi şəkildə sinxronik təhlillə əlaqələndirilir. Nəzərdən keçirilən faktlar və problemlər bir-biri ilə bağlı və bədii təkamül prosesində şərh olunur. Buna görə də, yalnız nəzərdən keçirilən konkret problemlərin yox, bütövlükdə bədii sistemin əsas inkişaf meylləri və özünəməxsusluğu haqqında təsəvvür yaranır. Əsərdə bir sıra tiploji müqayisə və müşahidələr də var. Bilavasitə tədqiq obyekti olmayan bu müqayisələr, aşkara çıxarılan uyğunluqlar əsərin ümumi-nəzəri əhəmiyyətini artırır. Belə tədqiq üsulu bədii inkişafa daxil olan əsas cəhətləri ön plana çəkməyə, poetik sistemi dinamik vəziyyətdə öyrənməyə imkan verir.
Əsərin quruluşu da razılıq doğurur. Əvvəlcə hər bir poetik anlayışın tarixi mənşəyi və formalaşması haqqında müəyyən tarixi-filoloji ekskurs verilir. Bu mülahizələrində cavan tədqiqatçı mövcud fikirləri təkrar etməyərək müstəqil tədqiqat apamağa çalışır, orijinal nəticələrə gəlir.
Ədəbiyyatın başlıca mövzusu insandır və onun bədii təsviri müxtəlif xalqlar ədəbiyyatında öz spesifik cəhətləriylə seçilir. Dissertasiyanın da birinci fəslində müasir Azərbaycan nəsrində insan obrazı və personajlar sistemində epik ənənədən nəşət edən özünəməxsus cəhətlər tədqiq olunur. Müəllif göstərir ki, sosial münasibətlərin insanın cəmiyyətdəki mövqeyinin dəyişdiyi, məsuliyyətinin artdığı elmi-tərəqqi, kütləvi kommunikasiyalar və total standartlaşma dövründə ənənəvi mənəvi-etik prinsiplərin, milli əxlaqi-psixiloji keyfiyyətlərin əhəmiyyəti və onlara maraq artmışdır. Bu cəhət bədii ədəbiyyatda da izlənilir, tərəqqi sürətləndikcə, ictimai münasibətlər mürəkkəbləşdikcə ənənənin rolu zəifləmir, əksinə müasir ədəbiyyatı şəxsiyyətin fərdiliyini daha qabarıq nəzərə çarpdıran cəhətlərlə zənginləşdirir.
Dissertasiyada son illərdə ədəbiyyatşünaslığımızda geniş tədqiq olunan bir məsələyə - intibah humanizmi məsələsinə toxunulur. İki əks meylə - bir tərəfdən, şəxsiyyətin bədii təsvirində dərin psixologizmin, analitikliyin və fərdiləşdirmənin yalnız Avropa İntibahı ilə bağlanmasına, digər tərəfdən isə süni şəkildə Şərq milli mədəniyyətlərində Avropaya xas inkişaf mərhələlərinin və tipoloji qəliblərin axtarılmasına mənfi münasibət bildirilir. Bu mülahizələrdəki bəzi mübahisəli cəhətlərə baxmayaraq, epik ənənəmizdə insan konsepsiyasının, tale motivinin inkişafının milli-genetik, mədəni-tiploji özünəməxsusluğu haqqında müddəalar maraq doğurur. Epik ənənəmizdə insan təsvirinin təkamülü, “Kitabi Dədə Qorqud”dan “Koroğlu”ya və sonrakı mətnlərə doğru psixologizmin inkişafı və bu zəmində milli nəsrimizin təşəkkülü və formalaşması elmi dəlillər, analitik müşahidələrlə əsaslandırılmış tarixi-poetik təhlillə göstərilir.
Diqqəti cəlb edən yeni cəhətlərdən biri də insan obrazının, eləcə də süjet və kompozisiyanın müəlliflik konsepsiyası, yaradıcılıq prosesi ilə əlaqəli tədqiq olunmasıdır. Folklorda müasir anlamda müəllifliyin olmaması və bunun insan təsvirinə təsiri, ümumiyyətlə, folklorda müəlliflik haqqında bəzi səhv mülahizələrin tənqidi, o cümlədən Dədə Qorqudun ədəbi şəxsiyyət yox, mifik obraz olması barədə mülahizələr maraq doğurur. Gənc tədqiqatçının epik foklor ənənəsində müşahidə etdiyi inkişaf meyllərinə klassik ədəbiyyatda Nizami, Füzuli, Əmani, Vəli Ərəşi və b. yaradıcılığında paralellər axtarması və tapması da təqdirəlayiqdir.
Epik folklor poetikasına xas cəhətlərin müasir nəsrdə təsviri vasitələrində təzahürü bir neçə istiqamətdə tədqiq olunur.
Dissertasiyada epik idealaşdırma və romantik tipikləşdirmə məsələləri üzərində geniş dayanılmışdır. Müəllif belə bir problematik-mübahisəli mülahizə yürüdür ki, bir sıra müasir Azərbaycan yazıçılarının əsərində mənşəcə klassik romantizm ənənələrilə, folklora xas olan romantika ilə bağlı obrazlılıq və tipikləşdirmə, qeyri-prinsipial, əxlaqi-psixoloji səciyyəli romantik dualizm nümunələri vardır. Müəllifin bu müddəaları yeniliyi ilə seçilir və elə bilirik ki, sosialist realizmi ədəbi metodunun yeni məzmunlu tədqiqi baxımından xeyirli iş görür.
Müəllifin ənənəvi vasitələrin konfliktin həllində, obrazların xarakterində milliliyə təsirini də tədqiq edir, ayrı-ayrı əsərlərə istinadın epik və romantik obrazlılıqdan, mifoloji-simvolik qavrayış ə təsvirdən, realist-romantik, bəzi hallarda isə komik folklor tiplərinin ön plana çıxması hadisəsindən bəhs edir. Ümumiyyətlə, müasir ədəbi proses əsərdədiqqətlə təhlil olunur, nəzəri-tipoloji cəhətdən maraqlı ola biləcək oriinal nəticələr alınır.
Dissertasiyanın ikinci fəslində süjet və kompozisiya məsələləri tədqiq olunur. Məlumdur ki, mövcud ədəbiyyatda süjet analogiyaları üç amillə – genetik bağlılıqla, miqrasiya və mənimsəmələrlə və tarixi-tipoloji səbəblərlə izah edilir. Yaxşı haldır ki, gənc tədqiqatçı bu mürəkkəb problemə yeni gözlə baxıb. O, süjet-kompozisiya prinsiplərinin ənənəviliyini və oxşarlığını ilk növbədə onların öz mahiyyəti və epik yaradıcılıq prosesinin sosial-psixoloji funksiyaları ilə bağlı mətndənkənar amillərlə izah edir. Dissertasiyada belə bir maraqlı mülahizə yürüdülür ki, epik süjet yalnız müəyyən məlumatın qorunması və ötürülməsi vasitəsi, xalqın “tarixi yaddaşı” (V.M.Jirmunski) yox, gerçəkliyi dərketmə vasitəsidir, kollektivin dünyaya fəlsəfi-estetik, mənəvi münasibətinin ifadəsidir, sosial davranış formalarının tənzimləyicisidir. Müəllif mülahizələr əsasında belə bir qənaətə gəlir ki, ifa – yaradıcılıq prosesində aşkar olunan bütün bu funksiyaların gerçəkləşməsi üçün, bir tərəfdən süjetin kollektivə tanış quruluşunun ənənəviliyi tələb olunarsa, digər tərəfdən də, bunlar süjetin milliliyini təmin edir. Bu nəzəri-tiploji təhlil və tarixi-müqayisəli araşdırma əsasında müəllif türkdilli eposda vahid hadisələri baş qəhərmanlar ətrafında cəmləşdirən süjet tipinin əsas yer tutduğunu göstərir. “Koroğlu”nun, digər əsərlərin morfoloji strukturunun təhlili nəticəsində bu tipin başqa eposlardan, o cümlədən hind-ərəb eposlarından fərqi izlənilir.
Müəllif göstərir ki, müasir nəsrdə analitik psixologizmin, simvolik obrazlılığın, metaforikliyin, mətnaltı mündəricə və ikinci planın, təhkiyənin informativliyinin güclənməsi heç də epik növün başlıca keyfiyyətlərindən olan süjetin, milli süjet tipinin rolunu zəiflətməmişdir. A.Hacıyev müasir nəsrdə subyektiv amilin, müəllif obrazının rolunun artmasını da lirikliyin yox, əksinə epikliyin dərinləşməsinə, yəni əsərin obyektiv gerçəklik, epik reallıq, “olmuş hadisə” kimi qavranılmasına səbəb olduğunu söyləyir. Göründüyü kimi, bu məsələ barəsində mübahisə etmək olar. Müəllif müasir yazıçıların folklor süjetlərindən müstəqim istifadəsindəki üsulları təhlil edir, “dərk olunmamış” folklorizm elementləri, tarixi varislikdə bu faktların, folklordan birbaşa istifadənin fərqini və tənasübünü açır. Sovet nəsrində mifdən, simvolik qavrayış üsulundan istifadənin ekzistensional intellektualizmdən, digər mifopoetik cərəyanlardan fərqi də diqqətlə təhlil olunur. Bununla yanaşı, süjet və kompozisiya quruluşundakı bir çox nöqsanlar, eyni zamanda bəzi əsərlərdə folklora, milli ədəbi irsə qeyri-tarixi, saxta vətənpərvər münasibətlər də inandırıcı tənqid olunur.
Dissertasiyanın üçüncü fəsli poetikanın son dərəcə maraqlı və çox az öyənilmiş bir məsələsinə – bədii zaman və məkan probleminə həsr olunmuşdur. Diqqəti cəlb edən budur ki, Azərbaycan ədəbiyyatşünaslığında bu məsələlər az öyrənilmiş olsa da, müəllifin məlum nəzəri əsərlərin, sabitləşmiş konsepsiyaların təsirinə düşməyərək, nəinki milli poetikanın özünəməxsusluğuna uyğun müstəqil tədqiqat aparmağa, eyni zamanda bir sıra ümumnəzəri mülahizələr də söyləməyə nail olmuşdur. A.Hacıyev bədii zaman haqqında mövcud mülahizələri şərh edərək, onun orijinal təsnifini – kompozisiya zamanı, süjet zamanı və fabula-hadisəvi zaman anlayışlarını irəli sürür, epik, lirik və dramatik növdə, təhkiyə, bədii təsvir, dilaloq və s.-də bunların tənasübünü göstərir. Türk mifologiyasında zaman və məkan konsepsiyalarının səciyyəsi və mənşəyi, onların şamanist Dünya ağacı ilə bağlılığı, arxetipik semantik eksliklərdən (ölüm-həyat, xeyir-şər və s.) nəşət etməsi, tale, ölüm, zaman haqqında təsəvvürlərin inkişafı haqqında mmülahizələr, əsatiri məkanın, türk abidələrində rast gəlinən ön-arxa, sağ-sol konsepsiyalarının, sufi məkansızlıq konsepsiyasının mifoloji mənşəyinin, ənənəvi epitafiya formullarının təhlili və izahı ciddi elmi axtarışların bəhrəsidir. Bu nəzəri-tipoloji şərh və tarixi-filoloji ekskursdan sonra müəllif epik-folklor poetikası və müasir nəsrdə bədii zaman-məkanın (xronotopun) geniş təhlilini verir. Folklor mətnlərinin, bir sıra müasir əsərlərin poetik təhlili nəticəsində müəllif ciddi nəzəri nəticələrə gəlir. Müasir bədii təfəkkürdə qədim mifik qavrayış elementlərinin, sinkretik zaman qavrayışı, orijinal məkan münasibətlərinin təzahürü, bu formal elementlərin əsərlərin məzmunu ilə daxili bağlılığı, estetik-psixoloji təsir gücü haqqında mülahizələr, konkret faktların orijinal təhlili ciddi maraq oyadır.
Yaxşı haldır ki, A.Hacıyev bədii strukturda baş verən dəyişiklikləri, əsərlərin formasındakı novator cəhətləri yalnız immanent bədii amillərlə yox, ilk növbədə bədii məzmunun, bədii təhlil predmetinin mürəkkəbləşməsi, ictimai şüurun inkişafı ilə izah edir.
Dissertasiya güclü polemik ruhla yazılmışdır. Bütövlükdə əsər çoxmillətli sovet ədəbiyyatının təkamülü, o cümlədən folklorun təsiri ilə yeni yaranmış ədəbiyyatların özünəməxsus inkişafının tədqiqində, xüsusilə bu məsələlər haqqında yabançı konsepsiyaların tənqidində effektlə istifadə oluna biləcək bir məxz səviyyəsindədir.
Bununla belə bəzi arzularımızı müəllifə bildirmək istəyirik:
1. Dissertasiyanın bir sıra səhifələrində müəllifin nəzəri hazırlığı konkret
2. Bəzi əsərlərin, xüsusən yaşlı nəslə mənsub yazıçıların əsərlərinin təhlili
3. Dissertasiyada müasir bədii təsərrüfatla bağlı təsdiqedici pafos güclüdür və müəllifin təhlili, qiyməti də inandırıcıdır. Lakin müasir əsərlərlə bağlı tənqidi mülahizələr azdır. Halbuki 60 – 80-ci illərdə dissertasiyadakı düzgün elmi-nəzəri tələbata cavab verməyən əsərlər az yazılmamışdır.
Əsərdən ali məktəblərdə nəzəri, tarixi kursların, sovet ədəbiyyatının, folklorun tədrisində istifadə etmək olar.
Nəhayət, qeyd etmək lazımdır ki, müəllif mövzuya aid maraqlı kitab çap etdirmiş, elmi konfranslarda, mətbuatda çıxış etmişdir. Avtoreferat dissertasiyanın məzmununa uyğun yazılmışdır.
Müasir sovet ədəbiyyatşünaslığının artmış tələblərinə cavab verən, müstəqil və orijinal təhlil, yeni elmi dəlil və faktlarla diqqəti cəlb edən bu nəzəri əsərə görə müəllifə filologiya elmləri namizədi alimlik dərəcəsi adını vermək olar.
ELÇİN
1987
Asif Abbas oğlu Hacıyevin “Epik folklor ənənəsi və 60-80-ci illər Azərbaycan sovet nəsrinin poetik xüsusiyyətləri” mövzusunda filologiya elmləri namizədi
alimlik dərəcəsi almaq üçün təqdim etdiyi dissertasiyaya
rəsmi opponent prof. Vaqif Vəliyevin
Rəyi
...Azərbaycan ədəbiyyatşünaslığında folklor və yazılı ədəbiyyatın qarşılıqlı əlaqəsi probleminə həsr olunan doktorluq və namizədlik dissertasiyalarının sayı o qədər də çox deyildir. Həm də bu problemə dair ilk namizədlik dissertasiyası vur-tut qirx il bundan əvvəl yazılsa da, sırf folklorşünaslıq, folklor və ədəbiyyatşünaslıq və ədəbiyyatımızın nəzəri məsələlərinə həllinə yönəldilən tədqiqat əsərləri çox az olmuşdur. Bu baxımdan müdafiəyə təqdim olunan dissertasiya həm ədəbiyyatşünaslıq, həm də folklorşünaslıq cəhətdən orijinal səciyyəyə malikdir... Qeyd etməliyik ki, bu dissertasiyaya qədər yazılı ədəbiyyat və folklor mövzusunda müdafiə olunan əsərlədə folklordan istifadə deyilərkən, hər şeydən əvvəl, konkret folklor motivlərinin və ayrı-ayrı janrların sənətkarlar tərəfindən yaradıcı surətdə istifadə üsullarından bəhs olunmuşdur. Epik və ya lirik folklor ənənələri bu və ya başqa bir janrda bədii əsərin sənətkarlıq əmsalı kimi öyrənilmişdir. Məhz müdafiəyə təqdim olunan əsər bu məziyyətinə görə diqqəti daha çox cəlb edir... Qeyd etdiyimiz fəsillərin hər üçündə dissertantın təhlil üsulu, ayrı-ayrı problem məsələlərə münasibətində hiss olunur ki, Azərbaycan ədəbiyyatına müstəqil elmi fikri olan, nəzəri cəhətdən hazırlıqlı, tənqid etikasını gözləyən, cəsarətli ədəbiyyatşünas gəlir...
Vaqif Vəliyev,
filologiya elmləri doktoru
professor
1987
ÇIXIŞLARDAN
Проф.АББАСОВ Абдулла:
Товарищи, я хорошо знаю способности соискателя, поэтому сегодня заранее был уверен в его успехе. Он – очень трудолюбивый, целеустремленный, влюбленный в науку до самозабвения, молодой исследователь. На протяжении пяти лет этот юноша учился на наших глазах. Его способности проявилась очень рано, с первого же курса. И курсовые работы, и дипломная Гаджиева выявили его знания, умение искать и находить факты, обобщить их и приходить к обоснованным выводам. Сегодняшняя зашита диссертации, отвечали всем необходимым требованиям, еще раз убедила нас в том, что Гаджиев Асиф уже вполне сформировался как научный работник, исследователь. Я горжусь тем, что вчерашние наша студенты создают хорошие работы, говорят свое слово в науке. Желаю соискателю дальнейших творческих успехов.
Из протокола заседания совета
1987
Проф. Гулу Халилов:
…на мой взгляд, участвовать на защите такого молодого и очень способного юноши – большое счастье… Отрадно, что в настоящее время у нас много талантливой молодежи, берущейся за разрешение сложных и конкретных вопросов. Как член совета я очень доволен сегодняшней защитой… Ценность этой работы заключается в обилии мыслей, оригинальных суждений. Я уверен, что А.Гаджиев продолжит свою работу, еще не раз обрадует нас хорошими, добротными научными трудами. Желаю ему больших успехов на научном поприще.
Из протокола заседания совета
1987