Nigar Veli Ramizkizi
Nigar Veli Ramizkızı.
Rus Edebiyatında Kuran Motifleri Araştırılıyor
T.C. İSTANBUL AYDIN ÜNİVERSİTESİ UYGULAMA DERGİSİ, 2012/10 // http://aydindergi.aydin.edu.tr/10/book_image/dergi_sayi10.pdf
Eski Rus edebiyatında İslam dünyasına ve “Kuran” motifleri az da olsa yer almıştır. Özellikle Rus edebiyatının Altın (XIX y.y) ve Gümüş (XX y.y, başları) devirlerinde A. S. Puşkinin, L. Tolstoyun, F. Dostoyevskinin... simasında bu eğilim genişlemiş şark üslubuyla beraber İslama, Kuran’a, Hz. Muhammed’e yönelik saygı ve sevgi güçlenmiş, İslam felsefesi geniş yer almıştır.
Edebiyatta dini motiflerin araştırılması edebi eserin bütünlükle öğrenilmesinde önemli olduğu kadar da, din ve insan, di ve millet, din ve devlet, din ve toplum... ilişkilerinin sistemli şekilde araştırılmasında ciddi ehemiyet taşımaktadır. Tekallahlı dinlerin sonuncusu olan İslam dininin ve kutsal Kuran’ın İslam olmayan milletlere, o milletlerin edebiyatına, kültürüne etkisi iradeleme, konusu olarak dikkat çekiyor. Bu bakımdan Azerbaycanlı Bilim adamı Salav Üniversitesi
Rektör Yardımcısı Prof. Dr. Asif Hacıyev’in “Kuran-ı Kerim Rus Edebiyatınd” kitabı (Bakü, 2009) dikkat çekmektedir. Kitabın ön sözünde Slav Üniversitesi Rektörü Prof. Dr. Kemal Abdulla yazıyor: “Kutsal Kuran-ı Kerim’in aydın ve gerçek aynı zamanda sırlı ve icazlar sözü birçok Rus bilgelerini derinden düşündürmüş, gergin felesefi, manei, bilimsel ve edebi-bedi;arayışların konusu olmuştur. Rus yazar ve şairlerinin İslam ruhu aşılanmış eserleri oldukça aktüeldir. Bu zengin miras İslamın genel beşeri özü-nü bir daha saptamakla beraber, ünlü edib, şair ve bilim adamlarının timsalında Rus edebiyatının hümanist anlamının algılanması, halklarımızın birbirini daha yakından tanıyabilmesi için değerlidir. Doğrudan da, Rus Edebiyatının ayrı ayrı devirlerinde Kuran-ı Kerim hikmetine büyük merak tesadüf sayılamaz. Tekallahlı semavi dinlerin birbirine yakınlığı ve kutsal kitapların ana hatlarındaki benzerlik
ve eşdeğerlilik ilahi kitapların bünyesinden, özünden geliyor. Kuran-ı Kerimdeki Meryev suresi veya Hz. Adem’e, Hz. İbrahim’e, Hz. Musa’ya, Hz. İsa’ya.. saygı ve sevgi dolu münasebet doğaldır. Kuran’daki Tevrat , İncil eleştirileri (Allah’a ishad edilmesi, üçlü sistem ata, oğul, kutsal ruh ve s.) kutsal kitaplara karşı değil, onların ana metinlerin kaybolması ve sonradan ilave edilmiş kısımlarla ilgilidir. Rusların İslam kültürüyle tanışlığı Bulgarlarla,Hazarlara, sonradan Altın Orda aracılığıyla olmuştur. Ünlü Rus Türkolog A. N. Konov “Rusya’da Türk Dillerinin Araştırılması Tarihi” kitabında rusların İslamla tanşılğı ve İslam üzerine yaptıkları araştırmalardan de bahis olunur. A. Hacıyev Rus Edebiyatının Altın devrini tekmisl eden A. S. Puşkin’in, L. Tolstoy’un, F. Dostoyevski’nin, A. Çekov’un... eserlerindeki Kuran motifleri üzerinde etraflı durur.
L. Tolstoyun “... Lütfen, bana hayırsever müslüman olarak görün” fikri onun dünyabakışına ve felsefesine İslamın etkisini açık şekilde göstermektedir.
F. Dostoyevskinin “Suç ve ceza”, “Kumarbaz”, “Budala” eserlerinde Kuran göndermeleri, Hz. İsa ve başka peygamberlerle beraber Hz. Muhammed’in isminin saygı ve sevgiyle zikredilmesi Dostoyevski dehasının doğal ifadesidir.
A. S. Puşkin’in “Kuran-ı Taklit” şiirinin ritim ve tonlama bakımından Kuran’ı yansıtıyor olması tesadüf sayılmaz.
A. Hacıyev, A. Febin, K. Suluçevski’nin, V. Korolenkonun, G. Gnediçin eserlerine dayanarak gerçekleştirdiği, analiz yalnız İslam aleminin ve İslam dinine bakışı ifade etmek bakımından değil, hem de bu edib ve şairlerin kendi eserlerini anlamak, duymak bakımından önem arz etmektedir. Rus Edebiyatında Doğu üslubunun oluşmasında Kuran Motifleri mühim rol oynamıştır. Bu bakımdan kitapta Rus edebiyatının Gümüş devri esasında gerçekleştirilmiş incelemeler de dikkat çekiyor. XX. Yüzyıllığın başlarını kapsayan bu devirde Asiyaçılık
fikrinin yaygınlaşması A. Blokan, A. Bekyik, I. Buninin, V. Hlebnikovun, S. Yeseninin, N. Gumilyevin... eserlerinde geniş yankı bulmuştur. “Allah’tan başka Allah yoktur.” Sıradan güçlü sır yoktur.” İfadesi sonralar Nobel ödülü almış Ivan Buminin’dir. “Esen Şark Rüzgârları” (A. Efros) Rus şiirini de etkilemiş, Kuran motifleri yaygın hale gelmiştir. Avrasya hayat tarzı ve Avrasya ideolojisi birbirini tamamlamıştır. Zaman geçtikçe İslam düşmanlığı yerine İslam’a saygı ve sevgiye bırakmaya başlamıştır.Yazar Rusya’da kaleme alınmış tarihi ve felsefi eserlr üzerinde geniş durmuştur. Sovyet ve en yeni Rus edebiyatında Kuran motifleri de kitapta betimlenmiştir. Bu bakımdan ünlü Rus şairi V. Hlebnikovun “Ah, bu Müslamanlar, sanki Rusların kendisidir.
Ve İslam Rus’un da olabilirdi” kelamı ibretlidir. A. Hacıyev’in “Kuran-ı Kerim Rus Edebiyatında” kitabı bu alandaki boşluğu doldurabilen kıymetli bilimsel araştırma olarak değerlendirilebilir.
*Azerbaycan Bilim Akademesi Edebiyat Enstitüsü Doktora Öğrencisi